شرکت تعاونی :
درماده دو قانون شرکت های تعاونی مصوب 1350، شرکت تعاونی چنین تعریف شده است :
شرکت تعاونی شرکتی است ازاشخاص حقیقی و یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندی های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی شرکاء از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان و تشویق به پس اندازی موافق اصولی که دراین قانون مطرح است تشکیل می شود.
• اقسام تقسیم بندی شرکت های تعاونی :
الف- تقسیم بندی گروهی :
در اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بخش تعاونی شامل شرکت ها و مؤسسات تعاونی تولید و توزیع است که درشهر و روستا بر طبق ضوابط اسلامی تشکیل می شود.
۱- تعاونی تولید :
مطابق قانون اساسی در جمهوری اسلامی شرکت تعاونی بردو نوع تولیدی و توزیعی است که هرکدام به نوبه خود به شهری و روستایی تقسیم می شود.
به موجب ماده ۲۶ قانون ۱۳۷۰ تعاونی های تولید شامل تعاونی هایی است که درامورمربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر این ها فعالیت می نمایند.
" درماده ۱۹۰ قانون تجارت نیز شرکت تعاونی تولید اینگونه تعریف شده است: شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده از ارباب حُرَف تشکیل می شود و شرکاء مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می برند."
۲- تعاونی توزیع :
تعاونی های توزیع عبارتند:از تعاونی هایی که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چهارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تأمین می نمایند. درتبصره ذیل این ماده تعاونی های توزیع مربوط به تأمین کالا و مسکن و سایر نیازمندی های روستائیان وعشایر وکارمندان از نظر گرفتن سهمیه کالا و حمایت های دولتی و بانکی و سایر حمایت های مربوط به امور تهیه و توزیع اولویت دارند.
۳- تعاونی مصرف :
در قانون اساسی جمهوری اسلامی از تعاونی مصرف که شایع ترین نوع تعاونی است ذکری به میان نیامده است. قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی نیز دراین مورد ساکت است.
درماده ۱۹۲ قانون تجارت بدون تعریف شرکت تعاونی مصرف، اهداف آن را بدین شرح برشمرده شده است. شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می شود :
۱. فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگانی اعم از اینکه اجناس مزبوره را شرکاء ایجاد کرده و یا خریده باشند.
۲. تقسیم نفع و ضرر بین شرکاء به نسبت خرید هریک از آنها.
* درماده ۷۹ قانون شرکت های تعاونی ۱۳۵۰ نیز مقرر شده است که شرکت تعاونی مصرف کنندگان برای تهیه انواع کالاهای مصرفی به منظور تأمین نیازمندی های اعضاء و خانواده های آن ها همچنین برای انجام تمام یا قسمتی از خدمات زیر و امثال آن تشکیل می شود:
۱- تهیه آب مشروب
۲- تأمین وسائل توزیع گاز
۳- تأمین وسائل توزیع برق
۴- خدمات بهداشتی و درمانی
۵- تدارک وسائل حمل و نقل
۶- ایجاد باشگاه ها و رستوران ها
۷- تأسیس انواع آموزشگاه ها
۴- تعاونی اعتبار:
ماده ۸۴ قانون شرکت های تعاونی،مقرراتی درمورد شرکت تعاونی اعتبار پیش بینی نموده است. طبق این ماده شرکت تعاونی اعتبار بین افراد گروه های شغلی مختلف طبق مقررات آیین نامه ای که وسیله وزارت تعاون وامور روستاها (با وزارت کار وامور اجتماعی در مورد تعاونی های کارگری) تهیه خواهد شد و به تصویب شورای پول و اعتبار خواهد رسید برای مقاصد زیر تشکیل می شود :
۱- باز کردن حساب سپرده های مختلف منحصراً برای اعضاء شرکت
۲- پرداخت وام با دریافت بهره به اعضای شرکت
۳- انجام سایر خدمات اعتباری برای اعضاء درحدود امکانات
در شرکت تعاونی اعتبار مازاد برگشتی عیناً به حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم شرکت منتقل می گردد. شرکت تعاونی اعتبار مجاز به انجام عملیات اعتباری برای غیرعضو نیست.
* دراین قانون مقررات شرکت تعاونی آموزشگاه ها و شرکت تعاونی کار و شرکت تعاونی صاحبان حرفه ها و صنایع دستی، شرکت تعاونی مسکن، شرکت تعاونی صنایع کوچک و تهیه و توزیع و صاحبان مشاغل آزاد نیز پیش بینی شده است.
ب- تقسیم بندی موضوعی :
درقانون شرکت های تعاونی چندین نوع شرکت تعاونی با موضوعات زیر پیش بینی شده است.
دراین قانون شرکت تعاونی کشاورزی و روستایی با مشترکت کشاورزان،باغداران،دامداران،دامپروران،پرورش دهندگان کرم ابریشم،زنبورعسل، ماهی و روستائیان شاغل درصنایع روستایی و یا کارگران کشاورزی برای تمام یا قسمتی ازمقاصد زیر تشکیل می شود.
۱- قبول پس انداز و سپرده اعضاء به نمایندگی بانک تعاون کشاورزی ایران.
۲- خرید و تهیه مواد و وسائل مورد احتیاج مصرف شخصی و خانوادگی یا حرفه ای اعضاء همچنین تهیه وسائل وعلوفه دام ها و خوراک طیور و وسائل دیگری از این قبیل.
۳- انجام عملیات جمع آوری، نگاهداری، تبدیل، طبقه بندی و بسته بندی، حمل و نقل و یا فروش محصول اعضاء.
۴- انجام خدمات به منظور بهبود امورحرفه ای و یا زندگی اعضاء مانند تهیه ماشین آلات کشاورزی واستفاده مشترک از آنها، تهیه وسائل حمل و نقل برای استفاده اعضاء و تهیه مسکن، تأمین و توزیع آب مشروب وآب برای مصارف زراعی اعضاء با رعایت قانون ملی شدن منابع آب، پیش بینی وسائل بهداشتی و بهداری و آموزشی به منطور استفاده جمعی و مشترک، توزیع نیروی برق، ایجاد شبکه تلفن، تلقیح مصنوعی دام ها و مبارزه با امراض وآفات نباتی و حیوانی.
۵- بهره برداری جمعی و مشترک از اراضی ملکی و یا استیجاری.
۶- تأمین اعتبارات و وام های مورد نیاز اعضاء.
" در ماده ۷۸ همین قانون مقرر شده است که شرکت تعاونی صیادان شرکتی است که با عضویت صیادان ماهی و سایر آبزیان برای تمام و یا قسمتی از مقاصد زیر تشکیل می شود : "
۱. تدارک خدمات جمعی برای اعضای شرکت از قبیل ساخت و تعمیر قایق ها و تهیه وسائل و ادوات صید
۲. صید ماهی و سایر آبزیان پس از کسب پروانه صید
۳. تأسیس فروشگاه
۴. پرداخت مساعده به صیادان
۵. تهیه وسائل وتأمین نیازمندی های حرفه ای و خانوادگی صیادان
ج-تقسیم بندی تجارتی :
قانون جدید ۱۳۹۲ با گذشته قطع رابطه می کند و با قرار دادن شرکت تعاونی در ردیف شرکت های تجارتی ماهیت آن را دگرگون نموده است. طبق قانون جدید شرکت تعاونی بر سه قسم است : شرکت تعاونی سهامی عام و شرکت تعاونی سهامی خاص و شرکت تعاونی غیر سهامی.
۱- شرکت تعاونی سهامی عام :
طبق ماده ۴۱۹ قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجارتی شرکت تعاونی سهامی عام شرکتی است که تمام سرمایه آن به سهام تقسیم و بخشی ازسرمایه آن به وسیله عموم تأمین می شود و تعداد سهام هریک ازسهامداران از میزان مشخصی که به موجب این قانون تعیین می شود تجاوز نمی کند. سهامدار شرکت تعاونی سهامی عام جز آنچه که به عنوان آورده تعهد کرده است، مسئولیتی درقبال دیون شرکت ندارد.
این شرکت نوعی شرکت سهامی عام است که فقط از نظر درصد مالکیت سهام هر شخص محدود به پنج درصد کل سهام است و سهم بی نام و سهم ممتاز ندارد.
۲- شرکت تعاونی سهامی خاص :
مطابق ماده ۴۲۵ قانون اشخاص حقوقی وشرکت های تجارتی شرکت تعاونی سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن به سهام تقسیم و در زمان تأسیس فقط به وسیله مؤسسان تعهد می شود و تعداد سهام هر یک ازسهامداران ازمیزان مشخصی که به موجب این قانون تعیین شده است تجاوز نمی کند. سهامدار شرکت تعاونی خاص به جز آنچه که به عنوان آورده تعهد می کند مسئولیتی درقبال دیون شرکت ندارد.
این شرکت نوعی شرکت سهامی خاص است که فقط از نظر درصد مالکیت سهام هر شخص محدود به ده درصد کل سهام است. تعداد اعضاء از ده کمتر نمی تواند باشد.
" مقررات شرکت تعاونی سهامی خاص با شرکت سهامی خاص می تواند تفاوت های دیگری نیزداشته باشد وبه دلیل اعتبار درج محدودیت ها در اساسنامه می‌تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد به این دلیل است که بر خلاف شرکت سهامی خاصثبت شرکت تعاونی سهامی خاص نیاز به مجوز وزارت تعاون دارد. طبق ماده ۴۳۵ قانون جدید برای ثبت شرکت های تعاونی سهامی خاص اخذ مجوز از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی الزامی است. "
۳- شرکت تعاونی غیر سهامی :
شرکت تعاونی غیر سهامی به موجب ماده ۴۳۷ قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجارتی شرکتی است که به وسیله چند شخص تشکیل و سرمایه آن در موقع تأسیس فقط به وسیله مؤسسان تأمین می شود و سرمایه آن به سهام یا هرنوع ورقه بهادار دیگر قابل تقسیم نیست و میزان سهم الشرکه هریک از شرکاء ازسقف مشخصی که به موجب این قانون تعیین می شود تجاوز نمی کند. شریک شرکت تعاونی غیر سهامی، به جز آنچه که به عنوان آورده درشرکت گذاشته است هیچ مسئولیتی درقبال دیون و تعهدات شرکت ندارد. به هریک از شرکای شرکت تعاونی غیرسهامی عضو اطلاق می شود.
* تعداد اعضاء شرکت تعاونی غیرسهامی ازهفت نفرکمتر نمی تواند باشد و سرمایه هرشریک که فقط حق یک رأی در یک تعاونی دارد نمی تواند از یک هفتم کل سرمایه تجاوز نماید.
